دین مردم شمیرانات از قبل از اسلام تاکنون

دوره پیش از اسلام  

با مطالعه متون قدیمی درباره دین و سیر تحولات ان در منطقه ری و قصران یا تهران و شمیرانات کنونی ٬ در مییابیم که ساکنان نخستین این پهنه در اغاز ٬ ظاهرا اتش ٬ اسمان ٬ باد و ... و نظیر ان را مقدس می شمردند و خدایی را که مظهر هر یک از انان بوده می پرستیدند ٬ پس از ان نشانه هایی از ایمان ساکنان ری و قصران به < اهورامزدا > وجود دارد . پیش از ظهور زرتشت ٬ مردمان این ناحیه پیرو آیین مغان که خواستگاه ان از همین پهنه بوده است بوده اند . از زمان مادها و هخامنشیان که مغان ایین زرتشت را پذیرفتند ٬ این دین در نواحی ری ٬ قصران و دماوند رواج یافت . در سراسر این دوره تا دوره اسلامی دین مردمان مناطق ری ٬ قصران و دماوند دین زرتشت بود . در مورد زمان زندگی زرتشت نظرات مختلفی ابراز شده اما در مورد قصران وجود قبرستان قیطریه ٬ اهار و ایگل متعلق به ۳ هزار سال پیش نشان میدهد  ظهور زرتشت بعد از قرن نهم پیش از میلاد بوده ٬ چون در زمان زرتشت مرده را به خاک نمی سپردند ٬ در حالی که میدانیم دین مردمان این منطقه زرتشتی بوده و قبرستان ها متعلق به ۳ هزار سال پیش ٬ که میبایست دین زرتشت نیز قبل از این عدد بوده باشد . در زمان اسکندر و جانشینانش < سلوکیان > دین مردم زرتشتی بوده اما این دین مورد بی توجهی و بی اعتنایی حاکمان جدید قرار گرفت. اجرای احکام آن سست شد و کانون اتشکده ها رو به خاموشی گذاشت . این امر در مورد ری و پیرامون ان که مرکز مغان و رهبران مذهبی بود ٬ شدت بیشتری داشت .در زمان اشکانیان نیز دین به صورت سابق بود و رونقی پیدا نکرد ٬ تا اینکه در زمان ساسانیان ٬ ایین زرتشت ٬ دین رسمی کشور شد ٬ که ری و مناطق پیرامون ان از اهمیت خاصی برخوردار شد . در اغاز این دوره دین زرتشت در سراسر ناحیه قصران رونق فراوانی داشت و از بین ایزدان ٬ ایزد ناهید با اعتقادی خاص مورد تقدس و تکریم بود . بطوری که در کوشه و کنار این نواحی بناهای دینی به وجود امده ٬ مانند اتشگاه قصران ( قلعه دختر ٬ قصر دختر ٬ قزل ماما ٬ و دیگر موارد ) بین اهار و شهرستانک که بنای نیمه ویران ان هنوز پا برجاست ٬ خاتون بارگاه بر فراز کوهی به همین نام در گرمابدر ٬ قلعه هفت دختران و قلعه ای در کمردشت لار و بنایی در شمال ری در دامنه کوه سه پایه در قصران خارج که اکنون به نام بقه بی بی شهربانو شهرت دارد منتسب به ایزد بانوی ناهید هستند . 

دوره اسلامی و پس از ان  

همانطور که در سطر های پیش اشاره شد ٬ اصولا پهنه قصران در تحولات و حوادث سیاسی تابع جریان هایی بوده است برای ری و دماوند نیز پیش می امد. اما در مورد پذیرش اسلام تفاوت بین ری و قصران خارج با داخل دیده می شود . بطوری که پس از تصرف ری توسط نعیم بن مقرن در سال ۲۲ هجری  ابتدا مردم ری مانند ذمیان ( اهل ذمه ) پرداخت جزیه و خراج را پذیرفتند ٬ کم کم با گذشت زمان و رواج بیشتر اسلام در ری ٬ رفته رفته ابادی های واقع در قصران خارج یکی پس از دیگری به دین اسلام در امدند . اما در قصران داخل وضع به گونه دیگری بود بطوری که دین زرتشت حتی به هنگام افول در ری و قصران خارج در قصران داخل از رونق فراوانی برخوردار بود و تا مدت ها اسلام در بسیاری از نقاط کوهستانی البرز راه نیافت و فقط مردم جزیه و خراج به حاکم مسلمان پرداخت میکردند . از قرن سوم قدرت مازیار در نواحی کوهستانی طبرستان ٬ رویان ٬ دماوند ٬ قصران فزونی گرفت و مامون حکومت مناطق کوهستانی را به او سپرد و نام اسلامی محمد را برای او برگزید .چون پذیرش اسلام از طرف مازیار سوری و مصلحتی بود در زمان او دین زرتشت پابرجا و اتشکده ها فروزان بود . بعد از ان طاهریان بر این منطقه مسلط شدند ٬ در زمان طاهر بن عبد الله پاره ای از اتشکده ها خاموش شد . با روی کار امدن علویان به خواسته بزرگان محلی ٬ حسن بن زید علوی در سال ۲۵۰ هجری برای دعوت مردم به اسلام به نواحی دماوند و فیروز کوه و قصران رفت ٬ مردم ضمن پذیرش اسلام با او بیعت کردند. 

لازم به ذکر است اهالی قصران داخل ٬ برخلاف بسیاری از نواحی ایران ٬ حتی ری ٬ خود  علویان را روی کار اوردند و به علاقه خویش به اسلام ایشان گرویدند نه روی ترس و زور ٬ همچنین باید گفت که سرزمین کوهستانی البرز مرکزی و قصران داخل یکی از مهمترین سرزمین های ایران است که ال علی (ع ) بدان خطه پناه اوردند . وجود امامزاده های فراوان در این منطقه نشان دهنده این مدعاست.( فهرستی از امام زاده های منطقه شمیرانات بزودی روی این وبلاگ به نمایش در خواهد امد ) 

منبع-  دانشنامه استان تهران - شهرستان شمیران